Sprawiedliwe kary umowne – jasne zasady dla firm i sądów

Proponujemy wprowadzenie jednoznacznych zasad miarkowania kar umownych, które dziś zależą wyłącznie od decyzji sędziowskiej. Brak jasnych reguł powoduje nieprzewidywalność i długotrwałe spory sądowe. Nasza zmiana zapewni firmom większą przewidywalność w umowach handlowych, ograniczy koszty sporów oraz usprawni funkcjonowanie sądów. Przejrzyste przepisy to więcej bezpieczeństwa i niższe ryzyko biznesowe dla przedsiębiorców.

Miarkowanie kary umownej jest tzw. prawem sędziowskim. To sąd ma prawo do redukcji kary umownej w każdego rodzaju stosunkach zobowiązaniowych. Miarkowanie następuje wyłącznie z inicjatywy dłużnika. Sąd, kierując się wnioskiem dłużnika, ma samodzielnie zdecydować i określić wysokość kary umownej. Przesłankami miarkowania kary umownej są: wykonanie zobowiązania w znacznej części, kara umowna jest rażąco wygórowana.

Problem niesprawiedliwego miarkowania kary umownej przez sądy, szczególnie na korzyść podmiotu realizującego przedsięwzięcie, dotyczy sytuacji, w których sądy zmieniają wysokość kary umownej, która została wcześniej ustalona przez strony umowy, w sposób niezgodny z zasadami sprawiedliwości, równości stron czy logicznego rozumowania. Może to budzić kontrowersje, szczególnie w przypadkach, gdy jedna ze stron (zwykle ta słabsza lub mniej uprzywilejowana) ponosi dużą stratę wskutek opóźnienia lub niewykonania umowy. Dlatego tak istotne jest należyte uzasadnianie przez Sąd decyzji w zakresie miarkowania kary umownej. Jest to problem, który wymaga wyważenia interesów obu stron i uwzględnienia realiów rynkowych. Wiele zależy od tego, jak precyzyjnie sądy będą interpretować konkretne przypadki i jakie będą miały standardy w zakresie oceny „rażąco wygórowanej" kary.

Użycie przez ustawodawcę przy formułowaniu przesłanek miarkowania kary umownej kryteriów nieostrych (zobowiązanie wykonane w „znacznej” części, kara umowna „rażąco” wygórowana) może budzić wątpliwości co do tego, czy w danym przypadku (poza sytuacjami oczywistymi) przesłanka miarkowania została spełniona.

Zmiany wymaga określenie jasnych kryteriów, które sądy mogłyby stosować przy obniżaniu kary umownej, tak aby uwzględniały zarówno zasady równości stron, jak i realne okoliczności związane z wykonywaniem umowy. Proponuje się także wprowadzenie regulacji w zakresie tego, że Sąd nie może obniżyć wysokości kary umownej w przypadku postępowań, w których stroną jest podmiot publiczny i dotyczy środków publicznych (umowa o zamówienie publiczne). Należy ponadto zachęcać strony do dokładniejszego ustalania warunków kary umownej już na etapie zawierania kontraktu, aby były one adekwatne do rzeczywistych warunków realizacji umowy oraz wypracować mechanizmy, które pozwoliłyby na zrównoważenie interesów obu stron, w tym także korzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania sporów.